Trong thời đại công nghệ số hiện nay, chatbot AI như ChatGPT, Gemini, Meta AI hay gần đây nhất là DeepSeek đã nhanh chóng thu hút sự chú ý của công chúng và đặc biệt là sinh viên. Các công cụ AI này đang dần trở thành “cánh tay đắc lực” của sinh viên trong việc làm bài tập, nghiên cứu, tìm kiếm tài liệu hay viết luận. Tuy nhiên, vấn đề sử dụng AI quá đà đã trở thành một vấn đề đáng lo ngại, khi nhiều sinh viên lạm dụng công cụ này mà không có sự chỉnh sửa hay tư duy cá nhân, dẫn đến việc gian lận học thuật.
ChatGPT và các công cụ AI: Tiện lợi nhưng dễ lạm dụng
Lợi ích của AI trong học tập
Sự xuất hiện của các chatbot AI như ChatGPT, Gemini, hay DeepSeek đã mang đến những tiện ích đáng kể cho sinh viên. Đặc biệt trong các ngành học yêu cầu lượng thông tin lớn và cần nhiều thời gian để nghiên cứu, các công cụ AI này có thể giúp sinh viên tiết kiệm thời gian tìm kiếm tài liệu, gợi ý ý tưởng và thậm chí cung cấp nội dung cho bài viết. Sinh viên như Anh Thư (sinh năm 2003), học ngành Truyền thông đa phương tiện, đã chia sẻ rằng cô sử dụng các công cụ AI để giải quyết nhiều tác vụ phức tạp, từ việc tìm kiếm thông tin, chỉnh sửa câu từ đến việc hoàn thiện bài viết. Anh Thư thừa nhận rằng việc sử dụng AI đã giúp cô học tập hiệu quả hơn, tiết kiệm thời gian, nhưng cũng khiến cô cảm thấy lười suy nghĩ và giảm đi khả năng tư duy độc lập.
Thói quen lạm dụng AI và hệ quả đối với sinh viên
Dù có nhiều lợi ích, nhưng việc sử dụng AI quá đà cũng đang gây ra không ít hệ lụy. Ngọc Linh, một sinh viên năm nhất tại một trường đại học ở Hà Nội, chia sẻ rằng cô bắt đầu dùng AI để hỗ trợ làm bài tập từ khi vào đại học. Ban đầu, cô chỉ sử dụng AI để trả lời các câu hỏi đơn giản mà giảng viên yêu cầu trên lớp, nhưng sau đó, việc sử dụng AI đã trở thành thói quen. Khi gặp những bài tập khó, Linh thường nhờ AI phân tích nội dung chính và chỉ bổ sung thêm thông tin ngoài lề. Cô thừa nhận rằng nhiều lần, khi gần đến hạn nộp bài, cô đã sử dụng toàn bộ nội dung AI đưa ra mà không chỉnh sửa thêm. Điều này khiến cô cảm thấy lo lắng về tính chính xác và khả năng bị giảng viên phát hiện. Mặc dù không bị phát hiện, nhưng những bài viết như vậy đều đạt điểm thấp vì thiếu sự phân tích chi tiết và thông tin đầy đủ như những bài làm tự thân.
Ngoài ra, khi phụ thuộc vào AI, sinh viên cũng có nguy cơ mất đi khả năng tự chủ trong học tập. Thực tế, nhiều sinh viên có thể sẽ không hiểu rõ nội dung mà mình sao chép từ AI, dẫn đến việc họ không thể giải thích hay trả lời các câu hỏi liên quan đến bài làm của mình.
Giảng viên phát hiện việc lạm dụng AI như thế nào?
Trong khi sinh viên có thể nghĩ rằng việc sử dụng AI là một giải pháp nhanh chóng và hiệu quả, giảng viên lại không dễ bị “lừa”. Theo ThS Phạm Thái Sơn, Giám đốc Trung tâm Tuyển sinh và Truyền thông, Đại học Công thương TP.HCM, việc sử dụng AI trong học tập là xu hướng tất yếu và có lợi cho sinh viên nếu được sử dụng đúng cách. AI có thể giúp sinh viên tìm kiếm thông tin, phân tích dữ liệu và tiết kiệm thời gian nghiên cứu. Tuy nhiên, khi sinh viên sao chép nguyên văn nội dung từ AI mà không tự chỉnh sửa hay thêm thắt suy nghĩ cá nhân, đây là hành vi gian lận học thuật.
Với sự phát triển của công nghệ, giảng viên hiện nay có thể dễ dàng phát hiện việc sử dụng AI quá mức qua các phương pháp như đánh giá phong cách viết, kiểm tra tính logic trong bài viết, và sử dụng các công cụ kiểm tra đạo văn. Một trong những dấu hiệu rõ ràng mà giảng viên nhận thấy là khi sinh viên không thể giải thích hoặc trình bày được bài làm của mình khi bị hỏi. Nếu sinh viên không hiểu sâu vấn đề trong bài viết, điều này có thể là dấu hiệu của việc sao chép từ AI.
Những phương pháp phát hiện gian lận học thuật từ AI
ThS Trần Minh, giảng viên tại một trường đại học ở TP.HCM, cho biết việc phát hiện sinh viên lạm dụng AI đã trở nên dễ dàng hơn khi giảng viên có thể đọc kỹ bài viết của sinh viên và tìm ra các điểm bất thường. Những bài viết sao chép từ AI thường có một trong hai đặc điểm: một là quá đơn giản và thiếu chiều sâu, hai là quá phức tạp và khó hiểu. Cả hai kiểu bài viết này đều dễ dàng bị giảng viên phát hiện nhờ vào khả năng nhận diện phong cách viết, kiến thức chuyên môn, và mức độ hiểu biết của sinh viên về vấn đề.
Khi giảng viên nghi ngờ bài viết của sinh viên không phải do chính sinh viên làm, họ sẽ yêu cầu sinh viên giải thích về bài làm của mình hoặc yêu cầu làm lại bài để đánh giá mức độ hiểu biết thực sự của sinh viên. Điều này sẽ giúp giảng viên phát hiện được những sinh viên chỉ sao chép nội dung AI mà không hiểu gì về bài viết của mình.
Sinh viên nên sử dụng AI có trách nhiệm
Mặc dù việc sử dụng AI trong học tập không phải là điều cấm kỵ, nhưng sinh viên cần phải sử dụng công cụ này một cách có trách nhiệm. Theo ThS Phạm Thái Sơn, các trường đại học cần khuyến khích sinh viên sử dụng AI như một công cụ hỗ trợ học tập, nghiên cứu thay vì lạm dụng nó để làm bài tập. Sinh viên cần học cách kết hợp AI với suy nghĩ sáng tạo và tư duy phản biện của bản thân, để từ đó phát triển kỹ năng nghiên cứu độc lập và giải quyết vấn đề hiệu quả.
Anh Thư, dù thừa nhận rằng AI giúp cô tiết kiệm thời gian và hướng dẫn bài làm tốt hơn, nhưng cô cũng luôn tự nhắc nhở bản thân không quá phụ thuộc vào công cụ này. Cô chia sẻ rằng, trong những bài tập mang tính nghiên cứu và có sự quan tâm đặc biệt, cô sẽ chỉ sử dụng AI để gợi ý và đưa ra góc nhìn, thay vì để chatbot làm hết công việc.
Học sinh cần có trách nhiệm khi sử dụng AI
AI đang ngày càng trở thành công cụ hữu ích trong việc hỗ trợ học tập và nghiên cứu. Tuy nhiên, sinh viên cần nhận thức được rằng việc sử dụng AI quá mức có thể ảnh hưởng đến khả năng tư duy độc lập và khả năng phát triển kiến thức của bản thân. Giảng viên có thể phát hiện được việc lạm dụng AI qua các dấu hiệu bất thường trong bài viết và cách trình bày. Do đó, sinh viên nên sử dụng AI một cách thông minh và có trách nhiệm, biến nó thành công cụ hỗ trợ thay vì thay thế hoàn toàn khả năng tư duy cá nhân.
Chú ý: Sinh viên cần lưu ý sử dụng AI một cách hợp lý để hỗ trợ quá trình học tập, không lạm dụng công cụ này mà không có sự kiểm chứng hay sáng tạo cá nhân.
