Trong bối cảnh giáo dục đại học (ĐH) trên toàn cầu đang chứng kiến những biến đổi sâu rộng, các trường ĐH tại Việt Nam cũng không nằm ngoài quá trình đó, đặc biệt là trong lĩnh vực đào tạo sau ĐH. Đáng chú ý, dù đã có nhiều cố gắng nhằm mở rộng quy mô và đa dạng hóa phương thức tuyển sinh, các trường vẫn đối mặt với tình trạng “rộng cửa” nhưng lại “thưa” người tham gia.
Rộng cửa nhưng vẫn “thưa” người
Theo thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT), từ năm 2020 – 2021 đến năm 2022 – 2023, quy mô đào tạo bậc thạc sĩ có xu hướng giảm đáng kể. Cụ thể, năm 2022 – 2023, số lượng học viên cao học giảm gần 9.000 người so với năm 2020 – 2021, tương đương một sự giảm 21,8%. Điều này đã dẫn đến tỉ lệ tuyển sinh đạt chỉ còn 55,86% so với 72,45% của những năm trước đó. Sự sụt giảm này không chỉ phản ánh sự thay đổi trong nhu cầu học tập sau ĐH của xã hội mà còn là thách thức lớn đối với các trường ĐH trong việc thu hút học viên.
Về quy mô đào tạo các khối ngành, có sự chênh lệch rõ rệt giữa các lĩnh vực. Trong đó, các ngành thuộc khối Kinh doanh và Quản lý, Pháp luật (khối ngành III) và ngành giáo viên tiếp tục dẫn đầu về số lượng học viên đăng ký. Tuy nhiên, các khối ngành như Nghệ thuật và Khoa học tự nhiên, Khoa học sự sống (khối ngành II và IV) lại chứng kiến sự giảm sút nghiêm trọng về quy mô đào tạo sau ĐH, phản ánh một phần nào đó sự dịch chuyển trong quan tâm và lựa chọn ngành nghề của sinh viên.
Các trường ĐH, bao gồm cả Trường ĐH Bách khoa (ĐH Quốc gia TPHCM) và Trường ĐH Duy Tân, đã ghi nhận thực tế khó khăn trong việc đạt được chỉ tiêu tuyển sinh đề ra, với tỉ lệ chỉ đạt khoảng 50-70% mỗi năm. Nguyên nhân được cho là đa dạng, từ điều kiện đầu vào khắt khe, yêu cầu cao về năng lực ngoại ngữ, đến việc người học sau ĐH chưa sẵn sàng quay lại ghế nhà trường ngay sau khi tốt nghiệp ĐH.
Yêu cầu khó từ phía nhà trường
Để đối phó với tình hình này, Bộ GDĐT đã ban hành Thông tư 23, nới lỏng một số quy định về tuyển sinh và đào tạo sau ĐH, cho phép các trường tổ chức nhiều kỳ tuyển sinh trong năm, áp dụng đa dạng phương thức tuyển sinh từ thi tuyển đến xét tuyển, thậm chí là tuyển sinh trực tuyến. Tuy nhiên, yêu cầu cao về trình độ ngoại ngữ và thời gian đào tạo ngắn gọn vẫn là bức tường khó vượt qua đối với nhiều người học.
Cụ thể, học viên phải đạt chứng chỉ ngoại ngữ bậc 3 theo khung năng lực ngoại ngữ Việt Nam mới đủ điều kiện học thạc sĩ và đạt chứng chỉ ngoại ngữ bậc 4 mới được tốt nghiệp. Trong khi đó, chuẩn đầu ra ở bậc ĐH của nhiều trường ở môn ngoại ngữ chỉ ở mức 400 – 450 TOEIC tương đương khoảng trình độ B1, nên để đạt B2 không phải ai cũng thực hiện được trong thời gian ngắn. Đồng thời, thời gian đào tạo thạc sĩ cũng ngắn khoảng 2 năm, trong khi đa số người học bậc này đều là vừa học vừa làm nên để cải thiện năng lực ngoại ngữ từ bậc 3 lên bậc 4 cũng khá không dễ dàng.
Trong bối cảnh đó, một số trường đã nỗ lực đổi mới, từ việc cung cấp học bổng sau ĐH, đẩy mạnh truyền thông, đến đề ra chính sách hấp dẫn dành cho sinh viên năm cuối, nhằm kích thích sự quan tâm và đăng ký của sinh viên. Mặt khác, việc mở rộng các hình thức đào tạo, linh hoạt trong phương thức xét tuyển, cũng như đổi mới chương trình đào tạo để phù hợp với yêu cầu thực tiễn của xã hội và nghề nghiệp, được xem là giải pháp lâu dài nhằm thu hút người học và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực sau ĐH.
Tóm lại, trong khi việc mở rộng quy mô và đa dạng hóa phương thức tuyển sinh là những bước tiến quan trọng, các trường ĐH vẫn cần tập trung vào việc cải thiện chất lượng đào tạo và đáp ứng tốt hơn nữa nhu cầu thực tiễn của xã hội để thu hút học viên. Đồng thời, việc tăng cường đầu tư vào cơ sở vật chất, nâng cao chất lượng giảng dạy và tạo điều kiện cho sinh viên tiếp cận với nghiên cứu và thực tiễn sẽ là chìa khóa để nâng cao vị thế và uy tín của giáo dục sau ĐH tại Việt Nam.
