Trong những năm gần đây, vấn đề tự chủ trong mở ngành đào tạo của các trường đại học tại Việt Nam đã trở thành đề tài nóng bỏng, nhận được sự quan tâm đặc biệt từ dư luận, cũng như từ các cơ quan quản lý giáo dục. Tự chủ đại học được kỳ vọng sẽ mang lại sự linh hoạt, đáp ứng nhanh chóng các nhu cầu của xã hội và thị trường lao động. Tuy nhiên, thực tiễn đã cho thấy, bên cạnh những thành công, không ít trường đại học đã gặp phải khó khăn, thách thức khi triển khai mở ngành mới, dẫn đến tình trạng không tuyển sinh được hoặc tuyển sinh với số lượng rất thấp.
Thanh tra Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD-ĐT) đã chỉ ra rằng, một số trường đại học đã vi phạm quy định khi mở ngành trái phép, không thực hiện đủ các bước khảo sát nhu cầu xã hội, khiến cho nhiều ngành học sau khi mở không thể tuyển sinh được, hoặc chỉ tuyển sinh được với số lượng sinh viên rất thấp. Điều này không chỉ phản ánh sự thiếu sót trong quản lý và triển khai chương trình đào tạo của các trường mà còn cho thấy một sự mất cân đối giữa cung và cầu trên thị trường giáo dục đại học.
Các trường đại học như ĐH Thủ Dầu Một, ĐH Hoa Sen, ĐH Quốc tế Hồng Bàng, và ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn (ĐH Quốc gia TP.HCM) đã được thanh tra và phát hiện có những thiếu sót nghiêm trọng trong quá trình mở ngành mới. Đáng chú ý, một số ngành học đã không còn sinh viên theo học, hoặc số lượng sinh viên tuyển sinh quá ít, khiến cho việc duy trì ngành học trở nên không khả thi. Ngoài ra, việc một số trường tự ý mở ngành mới mà không có đủ giảng viên chủ trì có chuyên môn phù hợp, hoặc không thực hiện đầy đủ các bước khảo sát nhu cầu xã hội cũng là nguyên nhân dẫn đến tình trạng này.
Một trong những vấn đề được chỉ ra là sự thiếu sót trong việc khảo sát nhu cầu xã hội trước khi mở ngành mới. Điều này cho thấy, việc mở ngành mới không chỉ cần dựa trên cơ sở hạ tầng, giảng viên mà còn cần phải xác định rõ ràng nhu cầu thực tế của thị trường lao động và xã hội. Việc khảo sát nhu cầu xã hội không chỉ giúp các trường đại học xác định được khả năng tuyển sinh mà còn giúp sinh viên sau khi tốt nghiệp có thể dễ dàng tìm kiếm cơ hội việc làm.
Trách nhiệm trong việc mở ngành đào tạo không chỉ thuộc về hiệu trưởng, phó hiệu trưởng phụ trách mà còn thuộc về toàn bộ bộ phận quản lý và tham mưu của trường. Điều này đòi hỏi sự chia sẻ trách nhiệm, cũng như sự tham gia tích cực từ mọi phía trong quá trình quyết định và triển khai mở ngành mới.
Hơn nữa, việc mở ngành đào tạo cũng cần phải tuân thủ nghiêm ngặt theo quy định của luật Giáo dục đại học. Các quyết định về mở ngành không chỉ cần được cân nhắc kỹ lưỡng về mặt chuyên môn mà còn phải đảm bảo tuân thủ pháp luật. Việc mở ngành mà không đảm bảo các điều kiện cần thiết như chuẩn kiểm định chất lượng, giảng viên chủ trì, cơ sở vật chất, và nhu cầu xã hội sẽ dẫn đến những hậu quả không mong muốn, không chỉ ảnh hưởng đến uy tín của trường mà còn ảnh hưởng đến sự phát triển của sinh viên.
Việc tự chủ trong mở ngành đào tạo đại học mang lại cơ hội lớn cho các trường đại học trong việc đáp ứng nhu cầu đa dạng của xã hội và thị trường lao động. Tuy nhiên, để thành công trong quá trình này, các trường cần thực hiện một cách cẩn trọng, tuân thủ quy định pháp luật, đồng thời phải luôn đảm bảo rằng mọi quyết định mở ngành mới đều dựa trên nền tảng vững chắc của nhu cầu xã hội và khả năng đáp ứng của trường. Việc này đòi hỏi sự chia sẻ trách nhiệm, sự hợp tác chặt chẽ giữa các bộ phận quản lý, giảng viên, và sự tham gia của cộng đồng.
